20 kwietnia 2008

Trasa "Od gotyku do modernizmu – na prawym brzegu Odry"

• Wstęp
• Informacje praktyczne
• Opis trasy

Wstęp

Tereny leżące na prawym brzegu Odry przez stulecia nie leżały odłogiem. Z dawnych źródeł znamy nazwy ówczesnych osiedli – opactwo na Ołbinie, Szczytniki, Biskupin, Sępolno, jednakże na sporym obszarze, szczególnie na wschodnim odcinku większe osadnictwo było tu niezmiernie utrudnione ze względu na rozlewisko Odry, która dzieląc się na wiele odnóg tworzyła wysepki, mokradła, rozlewiska. Nieustannie zmieniające się koryto Odry oraz towarzyszące rzece powodzie bardzo szybko, bo już w XV wieku wymusiły jej regulację. Powstały wtedy pierwsze kanały w rejonie Szczytnik i Opatowic. Przez wiele lat koryto Odry przebudowywano i przesuwano, tworząc kanały, śluzy, jazy, udrażniając rzekę dla celów transportowych. Największe zmiany zaszły w XIX i na początku XX wieku - przekopano nowe kanały, zasypano część odnóg starego koryta, zbudowano nowe porty rzeczne. A co istotne, przy tej okazji okoliczne tereny  zostały osuszone, zmeliorowane i przystosowane do potrzeb silnie rozwijającego się miejskiego osadnictwa. To w tym właśnie czasie Ostrów Tumski przestał być wyspą. Ślady dawnej Odry widoczne są do dziś – jest to na przykład staw w Ogrodzie Botanicznym, stara odnoga Odry otaczająca Ostrów Tumski, czy też staw oraz ślad wyraźny starego kanału rzeki w Parku Szczytnickim.

Pod koniec XIX wieku rozpoczęła się ekspansja miasta na terenach na wschód od Ostrowa Tumskiego i stalowego mostu Lessinga z 1875 roku (Lessing Brücke – nieistniejący, obecnie most Pokoju), m.in. wzdłuż ulic Sienkiewicza (Stern Strasse) i Szczytnickiej (Scheitniger Strasse) i Curie-Skłodowskiej (Tiergarten Strasse). Była to typowa dla tych lat gęsta, wysoka - 5-6 kondygnacyjna zabudowa mieszkalna, rozdzielona szerokimi ulicami – alejami.

Kluczowe jak się dziś okazuje było zlokalizowanie tu budynków klinicznych wydziału lekarskiego Uniwersytetu Wrocławskiego. Stworzyło to podwaliny do dzisiejszej dzielnicy akademickiej – dziś są  tu zlokalizowane kampusy wrocławskich uczelni – Politechniki Wrocławskiej, Uniwersytetu Przyrodniczego, Akademii Medycznej, czy Akademii Wychowania Fizycznego.

Oczywiście powstawały również nowe mosty, nowoczesne, trwałe konstrukcje, w większości w miejsce starych przepraw (wspomniany most Lessinga, most Zwierzyniecki czy Szczytnicki), ale i zupełnie nowe przeprawy jak most Grunwaldzki.

Kolejny etap – najbardziej nas interesujący ze względu na przebieg trasy – miał miejsce w pierwszych latach XX wieku. W tym czasie podjęto pod kierunkiem miejskiego radcy budowlanego Maxa Berga prace studialne określające plan rozwoju przestrzennego i kierunki rozwoju Wrocławia. Max Berg był nie tylko znakomitym architektem, ale i wizjonerskim urbanistą. Lansował rozluźnienie i decentralizację Wrocławia, nawiązywał do powstałej pod koniec XIX wieku koncepcji Ebenezera Howarda  „miast-ogrodów”, polegającej na projektowaniu osiedli mieszkaniowych tak, aby połączyć zalety miasta z zaletami wsi - przestrzeń, zieleń, świeże powietrze.

W tym czasie Wrocław był najgęściej zaludnionym miastem Niemiec, na każdy hektar powierzchni przypadało 116 mieszkańców, z największą śmiertelnością niemowląt i zachorowalnością na gruźlicę. W związku z tym, dla zaspokojenia ogromnych potrzeb mieszkaniowych i poprawy sytuacji zarówno mieszkaniowej jak i zdrowotnej, począwszy od 1919 roku rozpoczęto na obrzeżach Wrocławia budowę nowych osiedli mieszkaniowych.

Powstały wówczas osiedla Tarnogaj, Popowice, Grabiszyn oraz Sępolno, projektowane jako samodzielne, niezależne osiedla satelitarne, z dużym pasem zieleni, niską rozproszoną zabudową, zupełnie odmienne od ciężkiej, gęstej, zabudowy wcześniejszych lat i,  co ważniejsze, tanie – dostępne dla przeciętnie zarabiających robotników czy urzędników.

Teren obecnej Wielkiej Wyspy już wcześniej był częściowo zagospodarowany, jego dużą część stanowił dawny Ogród Książęcy – obecnie Park Szczytnicki, w 1865 roku powstał tu Ogród Zoologiczny, na początku XX wieku jedno z pierwszych osiedli-ogrodów, willowy Biskupin (Bischofswalde), a wkrótce zlokalizowano tu tereny Wystawy Stulecia wraz Halą Stulecia.

Trasa prawobrzeżna to przekrój tysiącletniej historii i architektury Wrocławia; prowadzi przez tereny zarazem najstarszego i najnowszego wrocławskiego osadnictwa. Oddala nas od zasiedlonego w XII wieku Starego Miasta, pokazując z jednej strony wczesnośredniowieczny Ostrów Tumski, jak i współczesną architekturę Śródmieścia i Wielkiej Wyspy - nowożytną, jak pokazuje przykład Hali Stulecia, nie mniej cenną.


Informacje praktyczne

• Długość trasy:
  15 km
• Przebieg trasy:
  Muzeum Narodowe, ul. Purkyniego – pl. Społeczny (przejście podziemne) – Most Grunwaldzki – (w prawo) ul. Wybrzeże Wyspiańskiego – (w prawo) Most Zwierzyniecki – ul. Wróblewskiego – (w lewo) ul. Wystawowa – (w prawo) Hala Stulecia (Ludowa) – (w lewo) Pergola – (w lewo tuż za Ogrodem Japońskim) Park Szczytnicki –ul. Dembowskiego – (w lewo) ul. Partyzantów – (w lewo) ul. Kosynierów Gdyńskich – (w prawo) ul. Godebskiego – Stadion Olimpijski – (w lewo za bramą wjazdową) ul. Paderewskiego – (w prawo przejazd przez torowisko tramwajowe) Park Szczytnicki – (w prawo) ul. Kopernika – (w lewo) Most Szczytnicki – pl. Grunwaldzki – Rondo Reagana - (w prawo) ul. M.Curie-Skłodowskiej – (w prawo) ul. Ładna – (w lewo) ul. Benedyktyńska – (w lewo) ul. Wyszyńskiego – (w prawo) ul. Kominka – ul. Katedralna – Most Tumski – (w lewo) bulwar Włostowica na Wyspie Piasek – (w lewo) Most Piaskowy – (w lewo) ul. Bulwar Dunikowskiego - (w prawo) Muzeum Narodowe
• Nawierzchnia trasy – jaki rower?
  Trasa na całym przebiegu prowadzi po nawierzchniach utwardzonych (asfalt, kostka betonowa, granitowa), do pokonania trasy wystarczy każdy rower dostosowany do ruchu po drogach publicznych.
• Stopień trudności:
  Trasa łatwa, prowadzi po trasach rowerowych, rowerowo-pieszych lub ulicach w strefie ruchu uspokojonego.

Opis trasy

Startujemy spod budynku Muzeum Narodowego przy ul. Jana Ewangelisty Purkyniego.

• [0,0 km] Muzeum Narodowe (ul. Purkiniego)

Dawny budynek Zarządu Prowincji Śląskiej (Rejencja) - Regierungsgebaude, wzniesiony w latach 1883-1886 przez arch. Karla Friedricha Endella w stylu neorenesansu niderlandzkiego. Obecnie znajduje się w nim siedziba Muzeum Narodowego.

• [0,1 km] Urząd Wojewódzki (pl. Powstańców Warszawy 1)

Dawny biurowy budynek rządowy tzw. Nowej Rejencji ("Neue" Regierung), Zbudowany w latach 1939-45 jest typowym przedstawicielem niemieckiej nazistowskiej architektury, masywnej, monumentalnej i pompatycznej, w założeniach miał być dużo bardziej reprezentacyjny, dotknęły go jednak wojenne cięcia kosztów i ograniczenia surowcowe (np. otynkowany został dopiero w latach 60-tych). Po wojnie mieściła się w nim m.in. siedziba Prezydium WRN (Wojewódzkiej Rady Narodowej), obecnie pełni funkcję Urzędu Wojewódzkiego.

• [0,4 km] Poczta Główna (ul. Krasińskiego)

Poczta Główna – ekspresjonistyczny budynek wzniesiony w latach 1926-1929 według projektu Lothara Neumanna, jako Poczta Czekowa (Postcheckamt). Jest to jeden z pierwszych wrocławskich wieżowców, jego wieża ma wysokość 43 m. Charakterystyczna elewacja z czerwonej cegły zawiera liczne zdobienia w formie płaskorzeźb i kartuszy przedstawiających życie mieszczan oraz obrazujących rozwój poczty. W gmachu ma swoją siedzibę unikatowe Muzeum Poczty i Telekomunikacji.

• [1,0 km] most Grunwaldzki

Wiszący most o długości 112,5 metrów zbudowany został w latach 1908-10 w związku z intensywną rozbudową prawobrzeżnej części miasta, zwłaszcza pobliskiej dzielnicy akademickiej – zespołu klinik medycznych Uniwersytetu Wrocławskiego, oraz Królewskiej Wyższej Szkoły Technicznej. Powstały wg szkicu konkursowego Mayera i Weyraucha, projekt architektoniczny stworzył wrocławski radca budowlany Richard Plüddemann, zaś projekt konstrukcji Scholtz, Gunthel i Brugsh. Początkowo nazywany mostem Cesarskim (Kaiserbrücke) – na jego otwarcie 10 października 1910 roku przybył cesarz Wilhelm II, później mostem Wolności (Freiheitsbrücke), po 1945 roku, odbudowany w nieco zmienionej formie (pozbawiony m.in. charakterystycznych wieżyczek na pylonach) po zniszczeniach wojennych, funkcjonuje jako most Grunwaldzki. Jego charakterystyczna konstrukcja ze stalowymi elementami wspartymi na granitowych pylonach jest jednym z najbardziej charakterystycznych symboli miasta, na równi z Ratuszem, Katedrą czy Halą Stulecia.

• [1,6 km] Wieża Ciśnień (ul. Na Grobli)

Unikatowa na skalę światową, zabytkowa wieża ciśnień. Jest jedynym w Europie zachowanym do dziś, kompletnym i w pełni sprawnym tego typu obiektem, mieszczącym w jednym wieżowym budynku zarówno zbiornik wodny, jak i całą maszynownię. Powstała w latach 1866-71 według projektu Brytyjczyka Jamesa Moore'a, była głównym elementem systemu wodociągowego zaopatrującego miasto w wodę. Całkowicie z eksploatacji wycofana została dopiero w 1964 roku. Dziś jest fascynującym zabytkiem techniki z dawnych lat, techniki która funkcjonalność łączyła z niezwykłą dbałością o wygląd i estetykę.

• [1,9 km] Kampus Politechniki Wrocławskiej (Wybrzeże Wyspiańskiego)

Królewska Wyższa Szkoła Techniczna (Königliche Technische Hochschule Breslau), powstała na początku XX wieku, działalność dydaktyczną rozpoczęto 1 października 1910 roku. Otwarcie Szkoły zbiegło się z oddaniem do użytku Mostu Cesarskiego. Budynki pierwszych instytutów – chemicznego i elektromaszynowe wraz z przyległymi laboratoriami oraz gmachu głównego powstały w latach 1905-10. Autorem wstępnych projektów był berliński architekt Georg Thür, autorem projektu wykonawczego był Ludwig Burgemeistr. Styl pierwszych gmachów Politechniki określony został jako niemiecko-włoski renesans. Zwracają uwagę bogate zdobienia, w szczególności nawiązujące do antyku rzeźby Richarda Schipke. Kompleks Szkoły Technicznej był rozbudowywany w kolejnych latach.

Po II Wojnie Światowej na bazie dawnej Szkoły Technicznej oraz kadry akademickiej wywodzącej się głównie z nieistniejącej już Politechniki Lwowskiej i Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie powstała Politechnika Wrocławska. Pierwszy powojenny wykład na połączonych wówczas Uniwersytecie i Politechnice wygłosił w dn. 15 listopada 1945 roku prof. Kazimierz Daszewski. Dzień ten jest obecnie uznawany za święto Politechniki Wrocławskiej.

Kampus Politechniki Wrocławskiej w miarę rozwoju uczelni i zwiększających się potrzeb, był i jest rozwijany i rozbudowywany – czego wyrazem jest znajdujący się przy ul. Wybrzeże Wyspiańskiego, tuż obok Gmachu Głównego, zupełnie odmienny w stylistyce budynek Zintegrowanego Centrum Studenckiego ("serowiec").

• [2,4 km] Plomba (ul. Wybrzeże Wyspiańskiego 36)

Powstała w latach 90-tych XX wieku postmodernistyczna kamienica, jedna z najciekawszych realizacji kontrowersyjnego architekta Wojciecha Jarząbka (m.in. autora Solpolu), bardzo ciekawie wkomponowana w otaczające ją masywne i dostojne XIX wieczne kamienice.

• [2,5 km] most Zwierzyniecki

Otwarty w 1897 roku, powstał według projektu Scholtz, Fruhwirtha i Klimma pod nadzorem Richarda Pluddemanna w miejsce wcześniejszej, drewnianej przeprawy (tzw. Mostu Przepustowego – Paßbrücke). Zbudowany w formie łukowo-kratownicowej konstrukcji, z bogato zdobionymi pylonami z czerwonego piaskowca.
Obecna nazwa mostu pochodzi od Miejskiego Ogrodu Zoologicznego, powstałego w 1865 roku, a mieszczącego się tuż za mostem i rozciągającego się na dużym terenie między Odrą, a ul. Wróblewskiego.

• [2,9 km] Wytwórnia Filmów Fabularnych (ul. Wystawowa)
• [3,0 km] Iglica
• [3,1 km] Hala Stulecia (Hala Ludowa)
• [3,2 km] Pergola

Obiekty związane z obchodami 100 rocznicy wydania we Wrocławiu przez króla Fryderyka Wilhelma III odezwy wzywającej do powszechnego oporu przeciw Napoleonowi i wspólnej walki o wyzwolenie spod obcej władzy, i zorganizowaną z tej okazji Wystawą Stulecia. Miejski konkurs za zagospodarowanie terenu wygrany został przez zespół pod kierownictwem Maxa Berga. W ramach projektu wybudowano w latach 1911-1913 monumentalną żelbetową Halę o wysokości 42 m, z kopułą o średnicy 62 m. Centralną salę widowiskowa o pojemności 10 tys. osób obudowano w kuluarach 56 dodatkowymi pomieszczeniami wystawienniczymi. Konstrukcja Berga jak na owe czasy była absolutnie nowatorska i bardzo oryginalna.

Jest jedną z najcenniejszych budowli Wrocławia - 13 lipca 2006 roku Hala Stulecia została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO jako pionierskie osiągnięcie inżynierii i architektury XX stulecia. Obiekt uznany został za twórczy i innowacyjny przykład rozwoju technik budowlanych w dużych konstrukcjach zbrojnych wyznaczający jeden z punktów zwrotnych w historii wykorzystywania stali do wzmocnienia struktur budowlanych.
Swą formą zachwyca do dziś stanowiąc jeden z najbardziej charakterystycznych obiektów Wrocławia. Używana była i jest jako sala wystawiennicza, sala sportowa, widowiskowa, kongresowa. W Hali Ludowej mieściło się również największe w swoim czasie w Polsce kino „Gigant”.

Wokół Hali Stulecia zbudowano szereg dodatkowych obiektów wystawowych, z których do najważniejszych zaliczamy Pawilon Czterech Kopuł Hansa Poelziga (obecnie Wytwórnia Filmów Fabularnych), eliptyczną Pergolę, również projektu Poelziga, oraz inne obiekty wystawiennicze, rekreacyjne, restaurację i wiadukty nad ul. Wróblewskiego. Po wojnie część terenu mieszczącego się po drugiej stronie ul. Wróblewskiego, przekazano na potrzeby rozbudowującego się Ogrodu Zoologicznego.

W 1948 roku na terenach Hali Stulecia przemianowanej na Halę Ludowa, zorganizowano propagandową Wystawę Ziem Odzyskanych. Z tej okazji teren przed Halą wzbogacił się o ponad stumetrową stalową iglicę zakończona parasolowatą tarczą z ośmioma podświetlanymi od dołu lustrami. Tarcza i lustra wkrótce uległy uszkodzeniu w trakcie wichury i zostały zdemontowane. Obecnie, po konserwacji Iglica mierzy 96 metrów wysokości.

• [3,5 km] Ogród Japoński

Ogród Japoński założony został w latach 1909-1912 w związku z Wystawą Stulecia, z inicjatywy hrabiego Fritza von Hochberga z Iłowej i zaprojektowany przez japońskiego ogrodnika Mankichi Arai. Po wystawie zdemontowano większość detali stanowiących o japońskim charakterze ogrodu, pozostała jedynie pagoda na stawie, zaniedbana została zdemontowana w 1997 roku. W latach 1996-97 dzięki współpracy ambasady japońskiej Ogród Japoński został gruntownie przebudowany, odzyskując blask i japoński charakter nie tylko z nazwy.

• [3,8 km] kościółek modrzewiowy (Kościółek Drewniany - Holz Kirche)

Szesnastowieczny drewniany kościół św. Jana Nepomucena ze Starego Koźla, przeniesiony do Wrocławia w 1913 roku jako eksponat Wystawy Sztuki Cmentarnej, części Wystawy Stulecia.

• [4,2 km] Hotel Park, Parkhotel, WuWa wzorcowy dom nr 31 (ul. Kopernika)

W roku 1929 zorganizowano z inicjatywy wrocławskiego oddziału Werkbundu (stowarzyszenia architektów i inżynierów budowlanych) krajową wystawę sztuki budowlanej pod hasłem "Mieszkanie i miejsce pracy" (Wohn und Werkraum Ausstellung - WuWA). W jej ramach przedstawiono m.in. 37 specjalnie zaprojektowanych na wystawę budynków, zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie Hali Stulecia. Różnorodne w stylu, klimacie, wielkości czy wykończeniu budynki wypełniły rejon obecnych ulic Kopernika, Tramwajowej, Zielonego Dębu tworząc bardzo specyficzne osiedle. Wśród obiektów najbardziej zasługujących na uznanie, znajduje się zaprojektowany przez Hansa Scharouna dom dla osób samotnych i młodych małżeństw. Obecnie jest on użytkowany przez Państwowa Inspekcję Pracy jako Hotel Park. W dalszej części trasy, jadąc wzdłuż ul. Dembowskiego napotkamy kolejne budynki, m.in. dom jednorodzinny projektu T. Effenbergera.

• [5,4 km] osiedle Sępolno - skwer Powstańców Warszawskich

Osiedle mieszkaniowe Zimpel (Sępolno) powstało w latach 1919-1935 jako typowe "Flachbausiedlung" - w zamyśle osiedle tanich małych mieszkań w niskiej zabudowie z przydomowymi ogródkami, przeznaczone dla ówczesnej klasy średniej - licznej rzeszy urzędników i robotników. Zlokalizowano je na świeżo osuszonych i przystosowanych terenach, przylegających do nowych kanałów Odry i Parku Szczytnickiego - na terenie obecnie nazywanym Wielką Wyspą, w bezpośrednim sąsiedztwie terenów wystawy Wuwa i pobliskiego willowego Biskupina. Projekt osiedla nawiązywał do modnej ówcześnie koncepcji „miast-ogrodów” Ebenezera Howarda i zgodny był ze stworzona przez wrocławskiego radcę budowlanego Maxa Berga koncepcją rozwoju urbanistycznego Wrocławia – osiedle satelitarne, w pełni funkcjonalne - z rozwiniętą lokalna architekturą (sklepy, szkoła, kościoły), wszystko otoczone zielenią. W centrum Zimpel, pomiędzy ulicami Kosynierów Gdyńskich i Partyzantów wytyczono zieleniec, zamknięty z jednej strony szkołą, z drugiej kościołem ewangelickim, obudowany niskimi domkami i promieniście rozchodzącymi się uliczkami z niską zabudową. Planowano wybudowanie ok. 2,2 tysiąca mieszkań dla 10-12 tys. mieszkańców. Zabudowę osiedla stanowią dwukondygnacyjne szeregowe domy wielorodzinne, domy wolnostojące od 4 do 6 mieszkań i domy jednorodzinne wraz z przydomowymi ogródkami. Zwraca uwagę plan osiedla, zrealizowany w formie czarnego śląskiego orła, widoczny w ten sposób wyłącznie z lotu ptaka.

• [7,0 km] Stadion Olimpijski, Pola Marsowe
• [7,2 km] Stadion Olimpijski
• [8,5 km] Stadion Olimpijski, Brama Główna (ul. Paderewskiego)

Stadion Olimpijski – zbudowany w latach 1924-1925, a przebudowany już przed rokiem 1937 (dobudowano wtedy m.in. wieżę zegarową) to wielki kompleks sportowy ze stadionem piłkarskim o pojemności 40 tys. osób, stadionem lekkoatletycznym, basenami, halami gimnastycznymi i strzelnica sportową. Wbrew obiegowym opiniom nazwa obiektu nie ma żadnego związku z Igrzyskami Olimpijskimi w Berlinie w 1936 roku. Autor – wybitny wrocławski architekt Richard Konwiarz otrzymał za projekt brązowy medal na olimpiadzie w Los Angeles w 1932 r. – w tym czasie medale na Igrzyskach Olimpijskich przyznawano nie tylko za osiągnięcia sportowe.

W pobliżu stadionu zlokalizowano Pola Marsowe (Aufmarschfeld/Friesenwiese) z rozległą trybuną i wieżą (obecnie nieistniejącą), służące jako teren defilad, pokazów, zlotów i imprez masowych. W 1978 roku przy stadionie zbudowano cztery masywne stalowe wieże służące do podtrzymania oświetlenia płyty boiska, nieco później zainstalowano podgrzewana murawę. Teren stadionu w latach 70-tych XX wieku przejęty został przez Akademię Wychowania Fizycznego, która na pobliskich przylegających do ul. Mickiewicza terenach wybudowała sale dydaktyczne, baseny, korty i inne obiekty dydaktyczno-sportowe.

W 2006 roku Stadion Olimpijski został odkupiony przez miasto. W chwili obecnej wykorzystywany jest przy rozgrywkach piłkarskich przez WKS Śląsk Wrocław, oraz na zawodach żużlowych przez WTS Atlas (Sparta) Wrocław.

• [8,9 km] Park Szczytnicki

Dawny Ogród Książęcy – park podmiejski założony w latach 1780-1784 przez księcia Friedricha Ludwiga Hohenlohe w miejsce naturalnego, podmokłego lasu nadodrzańskiego w posiadłości w Szczytnikach. Był jednym z pierwszych w Europie parków urządzonych w stylu angielskim, ale już wcześniej jako las podmiejski cieszył się dużym zainteresowaniem wrocławian. Największy rozwój parku przypada na drugą połowę XIX wieku, kiedy został przejęty przez miasto. Przy okazji rekonstrukcji po kolejnej powodzi i zniszczeniu okolicznych terenów urządzono tu park krajobrazowy – wówczas zbudowano w pobliżu Parku również Ogród Zoologiczny.

Obecnie Park Szczytnicki jest największym i najstarszym parkiem we Wrocławiu, zajmuje powierzchnię ponad 100 ha. Szczyci się ponad 500 gatunkami drzew i krzewów (w tym tylko niespełna 50 miejscowych), oraz 7 pomnikami przyrody. Gdzieś między drzewami można napotkać liczne pomniki, stojącą przy naszej trasie altanę, czy w oddali dawną kolumnę cesarza Fryderyka Wilhelma II, dziś już bez wieńczącego ją posągu (więcej o parku w opisie Trasy Parkowej).

• [9,5 km] willa Max Berga (ul Kopernika 19)

Dom własny znakomitego wrocławskiego architekta i urbanisty, miejskiego radcy budowlanego Maxa Berga.

• [10,5 km] most Szczytnicki

Pierwsza, tymczasowa przeprawa mostowa w tym miejscu istniała już w XVI wieku. W 1790 roku zbudowano drewniany stały most, prowadzący do osiedla Szczytniki oraz do świeżo powstałego Ogrodu Książęcego (Szczytnickiego). W jego miejsce w latach 1888-1889 wybudowano ceglany most Książęcy (Fürstenbrücke), nazwany tak od prowadzącej doń reprezentacyjnej ulicy FürstenStrasse (ul. Książęca, ul. Sienkiewicza). W związku z rozbudową pobliskich osiedli (m.in. Sępolna) w latach 1932-34 most został poszerzony.

• [10,7 km] plac Grunwaldzki, rondo Reagana

Plac Grunwaldzki to teren rozciągający się na długości 1350 metrów między mostami Grunwaldzkim i Szczytnickim. Powstał w ostatnich miesiącach II Wojny Światowej na rozkaz dowódcy Festung Breslau – Gaulaitera Hanke, w wyniku całkowitego wyburzenia i wyrównania pod polowe lotnisko istniejącej zabudowy wzdłuż reprezentacyjnej alei Kaiser Strasie wraz z Gwiazdą Szczytnicką (Scheitniger Stern) - centralnie położonym skrzyżowaniem 6 dochodzących doń ulic. Lotnisko, z którego wystartował ponoć aż jeden samolot. Tragiczne, biorąc pod uwagę zagładę dzielnicy i ogrom ludzkich ofiar, budowniczych lotniska - jeńców wojennych i ludności cywilnej.

Tuż po wojnie miało tu swoje miejsce największe wrocławskie targowisko zwane szaberplacem. W późniejszych latach zostało ono ucywilizowane i ostatecznie upchnięte w niewielki zakątek pomiędzy ulicami Reja i Curie-Skłodowskiej. Obecnie już nie istnieje, a obok zbudowano niedawno galerię handlową.

Przez długie powojenne lata plac Grunwaldzki straszył pustą przestrzenią, stopniowo jednak był zabudowywany. Najpierw, na początku lat 50-tych w miejscu, gdzie przed wojną stał protestancki kościół Marcina Lutra, z największą we Wrocławiu 90 metrowa wieżą, powstały socrealistyczne budynki Politechniki Wrocławskiej D-1 i D-2. W późniejszych latach oś Grunwaldzką z obu stron zabudowywano kolejnymi akademickimi zabudowaniami – domami akademickimi czy budynkami pobliskiej Akademii Rolniczej (obecnie Uniwersytet Przyrodniczy).

W 1961 roku u zbiegu ulic M. Curie-Skłodowskiej i pl. Grunwaldzki, w bezpośrednim pobliżu budynku D-1 zbudowano 9 piętrowy, najwyższy wówczas w mieście „Dom Naukowca”, nagrodzony w 1960 roku w konkursie na „Dom Roku”. Niestety, zlokalizowano go w sposób bezpowrotnie niszczący układ dawnej Gwiazdy Szczytnickiej, zabudowując jedną z 6 wychodzących ze skrzyżowania ulic – ulicę Targową (Luther Strasse).

W latach 1967-1975 w północno-zachodniej części placu zbudowano osiedle mieszkaniowe, nazwane przez wrocławian Manhattanem, a zaprojektowane przez zespół pod kierunkiem arch. Jadwigi Grabowskiej-Hawrylak – budynki awangardowe, o niecodziennej, do dzisiaj wzbudzającej kontrowersje formie, zwane były popularnie „sedesowcami” - od kształtu opraw okiennych. Na ich obecny kształt i stan nałożyły się niestety typowe dla tamtego okresu brakoróbstwo, kiepskie wykonawstwo czy fatalna jakość materiałów budowlanych.

W latach 80-tych od strony mostu Szczytnickiego wybudowano dwa akademiki Uniwersytetu Wrocławskiego "Ołówek" i "Kredka" wg projektu arch. Krystyny i Mariana Barskich.

Ostatnie lata przyniosły osi Grunwaldzkiej znaczące zmiany – kompletnie przebudowana została dawna Gwiazda Szczytnicka, skrzyżowanie wychodzących kiedyś w sześciu kierunkach ulic Curie-Skłodowskiej (Scheitniger Strasse), Piastowskiej (Piasten Strasse) i pl. Grunwaldzkiego (KaiserStrasse) tworząc owalne w formie Rondo Reagana, zaś na terenach przyległych powstała galeria handlowa oraz biurowiec. Zabudowywane są również tereny akademickie, powstały nowe budynki Uniwersytetu Przyrodniczego, czy przylegający do D-1 nowy budynek Wydziału Elektrycznego Politechniki Wrocławskiej.

• [12,5 km] Schron przeciwlotniczy (ul. Ładna)

W latach 1941-43 zbudowano we Wrocławiu według projektów Richarda Konwiarza cztery duże cywilne schrony przeciwlotnicze (dwa na planie koła: przy ulicy Ołbińskiej i przy placu Strzegomskim, oraz dwa na planie prostokąta: na ulicy Stalowej i Ładnej). Pierwotnie służyć miały bardziej celom propagandowym, niż ochronie przed alianckim lotnictwem. Ostatecznie w czasie oblężenia Festung Breslau służyły jako schronienie ludności cywilnej, szpitale polowe, czy nawet jako punkt oporu przed nacierającą Armia Czerwoną.

Schrony te są solidnymi konstrukcjami żelbetowymi o ścianach grubych na 1,1 metra i stropach na 1,5 metra. Obiekt przy ul. Ładnej budowany w 1943 roku, dla większego kamuflażu wkomponowano kształtem w sąsiednie kamienice. Charakterystyczna dla schronów jest dbałość o szczegóły architektoniczne, nawiązanie do francuskiej architektury rewolucyjnej z końca XVIII wieku (więcej o fortyfikacjach Festung Breslau w opisie trasy Twierdzy Wrocław).

• [13,3 km] kościół św. Idziego (ul. Katedralna)

Pochodzący z 1220 roku, romańsko-gotycki kościół, jeden z najstarszych zachowanych we Wrocławiu. Połączony z XV wiecznym gotyckim Domem Kapituły Katedralnej ceglaną bramką nazywaną Bramą Kluszczanką – od znajdującej się nad łukiem bramy ozdoby w formie kluski śląskiej.

W sąsiednim budynku przy pl. Katedralnym 16 mieści się Muzeum Archidiecezjalne, zaś skręcając w prawo i przejeżdżając pod Bramą Kluszczaną i dalej ulicą Kanonia, dojechać można do powstałego w 1811 roku Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Wrocławskiego.

• [13,3 km] Katedra św. Jana Chrzciciela (ul. Katedralna)

Jeden z najstarszych i najcenniejszych wrocławskich zabytków, a jednocześnie jeden z największych symboli Wrocławia - to właśnie głowa patrona katedry św. Jana Chrzciciela umieszczona na cynowej misie, jest jednym z pięciu elementów wrocławskiego herbu.

Katedra mieści się na dawnej wyspie Ostrów Tumski, która od tej świątyni wzięła nazwę, w miejscu najstarszego słowiańskiego osadnictwa we Wrocławiu, w pobliżu dawnej osady i grodu książęcego. Wzniesiona została w miejsce wcześniejszych budowli – odkryte w podziemiach katedry fundamenty pierwszego z nich datowane są na połowę X wieku, a więc jeszcze z czasów czeskiej podległości Śląska. Kolejna budowla wzniesiona została przez Bolesława Chrobrego, w związku z założeniem biskupstwa wrocławskiego – jednego z najważniejszych faktów we wrocławskiej historii. Obecna, czwarta z kolei, trójnawowa gotycka świątynia pochodzi z XIII-XIV wieku, wielokrotnie później była przebudowywana. Otoczona jest wieńcem pochodzących z różnych okresów kaplic, bogato zdobionych rzeźbami, sztukateriami czy obrazami. Zniszczona w czasie oblężenia Festung Breslau, po wojnie pieczołowicie odbudowana i zrekonstruowana. Na jednej z wież, na wysokości ok. 60 metrów mieści się galeria widokowa, na którą wjechać można zainstalowana w wieży windą.

• [13,5 km] Pomnik św. Jana Nepomucena

Odsłonięty 15 maja 1732 r. okazały pomnik poświęcony czeskiemu XIV wiecznemu kapłanowi-męczennikowi, świętemu Janowi Nepomucenowi (którego kult w XVI-XVII wieku był na Śląsku szczególnie żywy). Wykonany przez wrocławskiego rzeźbiarza Jana Jerzego Urbańskiego.
 

• [13,5 km] kościół św. Krzyża (ul. Katedralna)

Unikatowy, dwupoziomowy kościół fundacji ks. Henryka IV Probusa z lat 1288-1350. Na dwóch kondygnacjach mieści w jednym budynku dwa kościoły. Związana jest z nim legenda o odnalezionym w trakcie kopania fundamentów pod pierwotnie planowany kościół św. Bartłomieja, dziwnym korzeniu w kształcie krzyża.

• [13,5 km] Orphanotrophaeum, kościół św. Piotra i Pawła (ul. Katedralna 4)

Barokowy budynek Orphanotrophaeum, sierociniec z lat 1702-15 wraz z XV wiecznym gotyckim przyległym kościołem kościół św. Piotra i Pawła. Do niedawna siedziba Duszpasterstwa Akademickiego, popularnej i znanej „Czwórki”, obecnie siedziba diecezjalnego Radia Rodzina.
 

Wariant dodatkowy - bonus Sprzed kolegiaty św. Krzyża jadąc w prawo przez pl. Kościelny i ul. św. Marcina można dojechać do pobliskiego kościoła św. Marcina – uwaga - przejazd jest dość uciążliwy ze względu na brukowaną nawierzchnię drogi. Kościół św. Marcina Pozostałość gotyckiego książęcego zamku z XIII wieku, prawobrzeżna, pierwsza siedziba wrocławskiej kasztelanii i Śląskich Piastów. Obecny kościół św. Marcina pełnił wówczas funkcję kaplicy grobowej. W okresie międzywojennym służył wrocławskiej Polonii – tu odbywały się nabożeństwa w języku polskim. Przed kościołem, na nawierzchni jezdni i chodników wyeksponowano zarysy murów, odkryte w czasie badań archeologicznych. W pobliżu kościoła wzniesiono w 1968 roku pomnik papieża Jana XXIII, z wyrytym na cokole tytułem najbardziej znanej jego encykliki „Pacem in terris”. Pomnik zaprojektowała prof. Ludwika Kraskowska-Nitsche, a wykonany został przez Eugeniusza Kozaka, Stanisława Kulina i Stanisława Michalika Dalszy przejazd do Mostu Tumskiego i na Bulwar Piotra Włostowica (zalecany) z powrotem do kościoła św. Krzyża i w prawo w ul. Katedralną, bądź dalej w lewo przez Mosty Młyńskie (uwaga na bardzo duży ruch samochodów i tramwajów).

• [13,6 km] Most Tumski

Lekki stalowy most z lat 1889-90 łączący Wyspę Piasek z Ostrowem Tumskim. U zachodnich przyczółków umieszczono rzeźby przedstawiające patronów Śląska i Wrocławia - św. Jadwigę i św. Jana Chrzciciela.

• [13,7 km] Bulwar Piotra Włostowica
• [13,7 km] kościół NMP (ul. Św. Jadwigi)
• [13,9 km] Biblioteka Uniwersytecka na Piasku (ul. Św. Jadwigi)

Największy kościół Wrocławia pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny, gotycki o trójnawowej konstrukcji, pochodzący z lat 1334-1425. Zbudowany w miejsce wcześniejszego, romańskiego kościoła z XII w. ufundowanego dla kanoników regularnych św. Augustyna przez śląskiego możnowładcę, wojewodę Piotra Włosta (Włostowica). W czasie oblężenia Festung Breslau niemal kompletnie zniszczony.

Do kościoła przylegają zabudowania klasztorne, gotyckie, przebudowane w latach 1709-15 w stylu barokowym. Od kasacji dóbr zakonnych na początku XIX mieszczą się tu zbiory Biblioteki Uniwersyteckiej. W czasie oblężenia Festung Breslau przez pewien czas mieściło się tu w podziemiach dowództwo twierdzy (więcej o fortyfikacjach Wrocławia w opisie trasy Twierdzy Wrocław). W wyniku ostrzału artyleryjskiego niemal kompletnemu zniszczeniu uległy przechowywane w budynku zbiory biblioteczne.

• [14,2 km] Most Piaskowy

Most na jednej z najstarszych wrocławskich przepraw przez Odrę, jej dalszy ciąg stanowią położone w północnej części Wyspy Piasek Mosty Młyńskie. Wcześniejsze, drewniane mosty istniały w tym miejscu już od XII wieku. Pod koniec XVI wieku przeprawa została ufortyfikowana, zbudowano nową kamienną bramę miejską i potężny drewniany most zwodzony. Obecny, stalowy, jednoprzęsłowy most z drewnianym pomostem zbudowano w 1861 roku. Pod koniec XIX wieku drewniany pomost wymieniono na stalowy.

• [14,3 km] Bulwar Dunikowskiego

Malowniczy nadrzeczny bulwar z przepiękną panoramą Ostrowa Tumskiego i prawobrzeżnej części Wrocławia, nazwany imieniem profesora i kierownika katedry rzeźby na wrocławskiej PWSSP Xawerego Dunikowskiego. Po prawej stronie widoczne zabudowania Akademii Sztuk Plastycznych, przed gmachem na skwerze rzeźba Xawerego Dunikowskiego „Głowa Robotnika” z 1948 roku.

• [14,5 km] Wzgórze Polskie

Dawny Bastion Ceglany/Ceglarski (Ziegelbastion) pochodzący z 1585 r. fragment dawnych umocnień, zniszczony na początku XIX w. Zachowano wówczas wzgórze włączone w szlak Promenady Staromiejskiej, nazwane Wzgórzem Holteia (Holtei-Höhe - w związku ze znajdującym się na szczycie pomnikiem Karla von Holteia).
Ze szczytu wzgórza rozpościera się przepiękny widok na północny brzeg Odry, w szczególności zobaczyć można panoramę Ostrowa Tumskiego i Wyspy Piasek.

• [14,6 km] Zatoka Gondol

Z boku, za Wzgórzem Polskim znajduje się tzw. Zatoka Gondol, stare ujście Oławy i jednocześnie fosy miejskiej, która powstała w XIX wieku po regulacji i częściowym zasypaniu starego koryta Oławy. Nazwana tak od mieszczącej się tu przed wojną wypożyczalni gondol. Od niedawna w Zatoce Gondol funkcjonuje wypożyczalnia kajaków. Nad ujściem zatoki do Odry przerzucona jest łukowa kładka, która można przejechać dalej w kierunku Muzeum Narodowego i Mostu Pokoju.

• [14,7 km] Muzeum Narodowe – koniec trasy

DODAJ SWÓJ KOMENTARZ - dnia 2024 - 04 - 26